کاغذ، یکی از محصولات مهم و ضروری در زندگی روزمره ماست. خوب میدانیم که اختراع کاغذ یکی از مهمترین اختراعاتی است که سبب گسترش علم، سواد و پیشرفت جهانیان شده است؛ در حالی که امروزه از کاغذ در انواع صنایع و بخش‌های مختلف استفاده می‌شود، اصلی‌ترین سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که کاغذ چگونه اختراع شد و تاریخچه آن چیست؟ در این وبلاگ، ما به بررسی این سؤالات و تاریخچه کاغذ و فرآیند اختراع آن و همچنین به بررسی تأثیر کاغذ در تاریخ و تمدن انسان‌ها، می‌پردازیم.
استفاده گسترده از کاغذ و نوشتار از ویژگیهای چین باستان بود که آن را از سایر فرهنگهای باستانی متمایز می کرد. پیش از ابداع کاغذ مردم نوشته های خود را بر روی سطح های مختلف گیاهی یا حیوانی مینوشتند که پس از آن، کاغذ به عنوان ماده های ارزان و راحت از سایر سطوح به گسترش ادبیات و سواد کمک کرد، در گذشته از کاغذ برای بسیاری از اهداف دیگر از کلاه گرفته تا بسته بندی استفاده می شد. کاغذ در اوایل قرن دوم میلادی اختراع شد، اما شواهدی وجود دارد که بیان میکند کاغذ بسیار زودتر ابداع شده است. این مواد در طول قرن ها ساخته شد و در سراسر آسیا معامله شد؛ در نهایت اولین پول کاغذی از اوایل قرن دوازدهم میلادی استفاده شد.
قبل از اختراع کاغذ ، نوشتن چگونه بود؟
در گذشته مردم نوشته های خود را روی لوح های سفالی، پوست درخت یا حیوانات، بامبو، چوب، ابریشم و یا موادی مانند پاپیروس مینوشتند. پاپیروس در 3000 سال قبل از میلاد در مصر از برش دادن گیاه پاپیروس ساخته شد. مردم یونان از پارشمن برای نوشتن استفاده میکردند؛ این کاغذ به خاطر شهر یونانی پرگاموم نامگذاری شده است، در قرن دوم قبل از میلاد اختراع شد. در قرن پنجم قبل از میلاد در آسیای جنوب شرقی از برگ درخت خرما به عنوان سطح نوشتاری استفاده می شد؛ آنها برگها به شکل مستطیل و بلند بریده و با ابزار تیز برای خراش دادن متن روی برگ استفاده میکردند یا با مالیدن دوده به آثار، یک نوشته را ایجاد میکردند. ایرانیان معمولا نوشتههای خود را روی پوست حیوانات مینوشتند.
اختراع کاغذ
شواهد باستان شناسی فراوانی وجود دارد که نشان میدهد انواع کاغذهای اولیه پیش از قرن دوم در چین وجود داشت و مردم عمدتاً از کنف برای نوشتن استفاده می کردند. عدهای معتقدند که اختراع شکل اولیه کاغذ کاملاً تصادفی بود؛ به این صورت که لباس‌هایی که از کنف ساخته شده بودند، پس از مدت طولانی، بعد از شستشو رها شدند و پسماندهایی در آب ایجاد شد که میتوان آن را به یک ماده جدید و مفید، فشرده کرد، تاریخ اختراع کاغذهای تصفیه شده در سال 105 پس از میلاد بوده است.
در سال 105 پس از میلاد تسای لون، که برای امپراتور چین کار میکرد، روند کاغذسازی را اعلام کرد و ثبت کرد. بیشتر از کاغذها اولیل برای مقاصد مذهبی، توسط دولت یا افراد بسیار ثروتمند برای تجارت استفاده میشد. اولین کاغذها از تورهای ماهیگیری بازیافتی، بامبو، پوست درخت توت یا کنف ساخته شدند. برای ساخت کاغذ ابتدا تسای لون الیاف را جمعآوری کرد سپس از گودال های بزرگ پوشیده شده با سنگ ها یا خمره های چوبی برای خیساندن الیاف تا سه ماه استفاده کرد؛ سپس الیاف را با استفاده از ابزار چوبی یا سنگ کوبید و یک پیمانه از خمیر را روی قالب قرار داد و با دست به طور یکنواخت پخش کرد و قالبها با کاغذ در زیر نور آفتاب قرار داد تا خشک شوند. کاغذ پس از خشک شدن از قالب جدا میشد. قالبهای کاغذی یک قاب مستطیل شکل از بامبو بود و قسمت داخلی از شل تشکیل شده بود.
تغییر مواد اولیه کاغذ در گذر زمان
با گذشت زمان الیاف مختلف برای ساخت کاغذ آزمایش شد و بنابراین کیفیت آن تا پایان دوره هان (206-220 پس از میلاد) به شدت افزایش یافت. الیاف بسیاری از گیاهان مختلف، ساقه‌های علف‌ها، مواد گیاهی، کنف، پوست درختان و حتی ژنده‌ها مورد استفاده قرار گرفتند و در تلاشی مداوم برای یافتن ارزان‌ترین ترکیبی از موادی که بالاترین کیفیت کاغذ را تولید میکردند، ترکیب شدند. راتان جایگزین کاغذ کنف اولیه شد و برای قرن ها مورد علاقه بود تا اینکه با الیاف بامبو به عنوان رایج ترین ماده خام از قرن هشتم میلادی جایگزین شد. یکی از دلایل جایگزینی حصیر این بود که تقاضا برای کاغذ آنقدر زیاد بود که گیاه کُند رشد، تقریباً در مناطق خاصی از چین از بین رفته بود. بامبو خیلی سریعتر از کنف رشد می کند و بنابراین گزینه بسیار ارزان تری بود. تکنیکهای تولید کاغذ در دوران سلسله سونگ (960-1279 میلادی) بهتر شد و ماده خام اصلی پوست آب پز شده درخت توت بود. کاغذ چینی از چنان کیفیت بالایی برخوردار بود که در مسیر جاده ابریشم به کشورهای خارجی مبادله می شد .
ورق های کاغذ در همه اندازهها و سایههای رنگی زیادی عرضه شد. مواد، تکنیک ها از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت بود و کاغذ مخصوص با بافت، طرح یا رنگ‌آمیزی جذاب برای خوشنویسی و هنر در نظر گرفته شده بود. انواع کاغذ با استفاده از برنج، کاه گندم، پوست درخت صندل، ساقه هیبیسکوس و حتی جلبک دریایی ساخته می شدند.
راز تولید کاغذ چگونه به کشورهای دیگر رسید؟
بدون شک، چینی‌ها در ابتدا رازهای ساخت کاغذ را به طور محرمانه نگه می‌داشتند، به همان اندازه که در تولید ابریشم هم رازدار بودند. اما این راز برای همیشه مخفی نمانند. کشورهای دیگر، در قرن هشتم میلادی (و شاید حتی قبل‌تر) دانش ساخت کاغذ را به دست آوردند. راز لو رفتن ساهت کاغذ مربوط به زمانی بود که یک گروه سازنده کاغذ به عنوان اسیر توسط سربازان عرب پس از نبرد تالاس به اسارت گرفته شدند. پس از آن بغداد به یک تولیدکننده مهم کاغذ تبدیل شد و در نهایت اروپای قرون وسطی نیز توانست به تدریج کاغذ با کیفیت بالا خود را تولید کند.
موارد استفاده از کاغذ در گذشته
اختراع کاغذ کمک زیادی به گسترش ادبیات و سواد کرد و استفاده از کتاب‌ها را راحت کرد. دانشمندان در آکادمی های امپراتوری هر ماه هزاران برگ کاغذ توسط دولت تولید میشد. علاوه بر این، ترکیب قلم مو، مرکب و کاغذ، نقاشی و خوشنویسی را به عنوان مهم ترین زمینههای هنری در چین تثبیت کرد. با اختراع چاپ بلوک (چاپ بر روی کاغذهای اولیه یا پارچه) تقاضا برای کاغذ به ویژه از سوی بودایی ها افزایش یافت. در قرن دهم پس از میلاد، زمانی که احیای نئوکنفوسیوس وجود داشت، چاپ آثار کلاسیک کنفوسیوس رونق مثبتی داشت. با اختراع چاپ متحرک، از قرن یازدهم یا دوازدهم پس از میلاد، کاغذ باید ضخیم‌تر ساخته میشد تا بتواند در برابر بلوک‌های فلزی سنگین مقاومت کند، اما این دو اختراع دنیا را متحول کردند.
کاغذ در چین باستان به قدری ارزش داشت که در زمان سلسله تانگ (618-907 میلادی) برای پرداخت خراج و مالیات به دولت استفاده می شد . تانگ همچنین از یک کد رنگی بر روی کاغذ استفاده میکرد که کاغذ سفید برای اسناد قانونی، زرد برای مقاصد دولتی و آبی برای ارتباط با معابد تائوئیست بود.
کاغذ علاوه بر استفاده برای نوشتن و کتاب، برای تهیه نقشههای توپوگرافی و نظامی از سلسله هان به بعد مورد استفاده قرار گرفت. آنها با مقیاسی نسبتاً دقیق ترسیم شده بودند، آنها شامل کدگذاری رنگ و نمادهایی برای ویژگیهای محلی و شامل مناطق خاصی از مقیاس بزرگ میشدند. از دیگر کاربردهای کاغذ میتوان به بسته بندی اقلام حساس مانند دارو و کاغذ بسته بندی، به ویژه برای بسته های چای اشاره کرد. کاغذ به طور گسترده ای برای ساخت کلاه استفاده می شد، مردم از ضخامت زیاد کاغذ برای زره و نازک آن را برای پنجره های خانه های چینی استفاده میکردند و در نهایت باگذر زمان صفحه‌های کاغذی، ملحفه‌ها، پرده‌ها، لباس‌ها و در نهایت پول به وجود آمد.
اختراع کاغذ، پول کاغذی را به وجود آورد.
به دنبال افزایش تجارت، سیستم مبادله مبادله یا مبادله یک ماده با ماده دیگر با سیستمی جایگزین شد که در آن یک کالای خاص به شکل رایج پرداخت تبدیل شد. در چین می توان از رول های ابریشم یا شمش طلا برای پرداخت هر نوع کالای دیگری استفاده کرد. برای مبادلات کوچکتر از سکه های فلزی ، ابتدا به شکل ابزار و سپس به شکل سکه های کوچک راحت تر استفاده می شد. از آنجایی که تجارت و تعداد افراد درگیر در آن بیشتر می شد، روش پرداخت راحت تری نیز جستجو شد. یکی دیگر از مشکلات مربوط به ضرب سکه، مقدار زیادی مس مورد نیاز برای تولید سکه های کافی برای نیازهای اقتصاد بود .
یک نوع پول کاغذی اولین بار در زمان سلسله تانگ ظاهر شد. این امر مخصوصاً برای بازرگانان چای، صادق بود. بازرگانان از حمل و نقل شمش های با ارزش به خزانه دولت محتاط بودند و بنابراین ترجیح می دادند به جای آن از رسید استفاده کنند. این اسناد کاغذی به یک تاجر اجازه می‌داد تا پول خود را در هر خزانه محلی بپردازد یا دریافت کند و بنابراین به «پول پرنده» معروف شد.
در قرن یازدهم پس از میلاد در استان سچوان، استفاده از ضرب سکه های آهنی سنگین باعث می شد که ثروتمندان پول خود را در خانه های سپرده دولتی که امن تر بود، بگذارند. در حدود سال 1023 پس از میلاد، برای اینکه نشان دهند چه پولی در سپرده دارند، از طرف دولت سونگ گواهی کاغذی برای مردم صادر شد. این گواهی‌ها می‌توانست در تراکنش‌ها به جای جابجایی فیزیکی سکه مورد استفاده قرار گیرند. این موارد به نوبه خود منجر به توسعه پول کاغذی در حدود سال 1120 پس از میلاد شد، زمانی که دولت چین انحصار صدور چنین رسیدهایی را ایجاد کرد و در واقع اولین اسکناس های جهان را ایجاد کرد.
هر چند پول کاغذی هنوز مشکلات خودش را داشت و احتمال جعل پول کاغذی به همان اندازه سکه وجود داشت. این عامل باعث بی ارزش شدن پوست کاغذی شد و گردش گسترده اسکناس های قابل اعتماد تنها در سال 1866 پس از میلاد به واقعیت تبدیل شد که توسط بانک هنگ کنگ و شانگهای منتشر شد.
سخن پایانی
کاغذ، به عنوان یکی از نمادهای پیشرفت انسان در حوزه نوشتن، ثبت و انتقال اطلاعات، در طول تمدن انسانی نقش مهمی را ایفا کرده است. اختراع کاغذ به عنوان یک راهکار نوآورانه و عملی در جمعآوری و ثبت اطلاعات، به انسان‌ها کمک فراوانی کرده است. از ابتدای استفاده از برگها و پوست حیوانات به عنوان سطوح نوشتنی، تا توسعه فناوری ساخت کاغذ و استفاده از الیاف گیاهی و سایر مواد، کاغذ به یکی از محصولات حیاتی در زندگی روزمره ما تبدیل شده است. با توجه به رشد و پیشرفت فناوری، کاغذ همچنان در حال تحول و بهبود است. از کاغذهای با خواص و ویژگیهای خاص برای استفاده در صنایع مختلف، تا توسعه روش‌های بازیافت و کاهش مصرف کاغذ، تلاش‌های بسیاری در جهت حفظ منابع و محیط زیست صورت گرفته است.
من جایی خونده بودم که در زمان های قدیم کاغذ از
بید کاغذ
پنبه
پاپیروس
اوریگامی
هم تولید میشده؛
احتمالش زیاده. البته اوریگامی ربطی به تولید کاغذ نداره.